Anahtar Kelimeler
gıda okuryazarlığı
cinsiyet rolleri
Nasıl Atıf Yapılır
Özet
Sürdürülebilir diyetlerin toplum tarafından anlaşılması gezegen ve insan sağlığının devamlılığı için önemlidir. Bundan dolayı çalışmamızda bu konularla ilgili bilgilere erişme, analiz etme, değerlendirme, uygulayabilme, sağlıklı beslenmeyi sürdürme, gıda sisteminin işleyişini değerlendirme ve gıda güvencesinin sağlanması için gerekli olan istek, bilgi, beceri, tutum, davranış ve yeteneklerin bileşimi olarak tanımlanan gıda ve beslenme okuryazarlığını sürdürülebilir diyetler açısından ölçmek ve cinsiyetler arası belirleyicilerini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu araştırmanın verileri demografik bilgileri içeren bir anket ve Sürdürülebilir Gıda Okuryazarlığı Ölçeği (SGOÖ) kullanılarak elde edilmiştir. Katılımcılar, 18-65 yaş arasında, sağlıklı gönüllülerden oluşmaktadır. Katılımcılara Google Formlar aracılığıyla kolaylı ve kartopu örneklem yöntemiyle ulaşılmış ve minimum 200 kişinin çalışmaya dahil edilmesi hedeflenmiştir. Araştırmanın etik kurulu onayı Üsküdar Üniversitesi Girişimsel Olmayan (Klinik ve İnsan Üzerinde Yapılan) Araştırmalar Değerlendirme Kurulundan alınmıştır. Verilerin analizi için tanımlayıcı istatistikler ve regresyon modelleri kullanılmıştır. Analizler SPSS v24 kullanılarak gerçekleştirilmiştir ve p değeri <0.05 anlamlı kabul edilmiştir. Bulgularda cinsiyetlere göre SGOÖ’den alınan puan ortalamaları incelendiğinde kadınların her alt boyut için erkeklerden istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha yüksek puan aldıkları görülmüştür. Sürdürülebilir gıda okuryazarlığını belirleyen cinsiyete özgü faktörleri belirlemek için kullanılan doğrusal regresyon modelinde ise gıda satın alımından sorumlu olmanın kadın ve erkeklerde yemek ve mutfak becerilerinin; yalnızca kadınlarda sürdürülebilir gıda bilgisinin belirleyicisi olduğu görülmüştür. Sağlık ve besin okuryazarlığı ile ilgili yapılmış birçok çalışma gibi bu çalışma sonuçları da "yemek hazırlama ve pişirme" işlerinin çoğunun kadınlar tarafından yapılıyor olması ile sosyal olarak inşa edilen bu cinsiyet rolü, kadınların sağlıklı beslenmeye daha fazla yatkın olması ve erkeklere kıyasla daha yüksek gıda okuryazarlığı düzeylerine sahip olduklarını göstermektedir.
Referanslar
Food and Agriculture Organization of the United Nations; World Health Organization. (2019). Sustainable healthy diets: guiding principles. Rome (IT). http://www.fao.org/3/ca6640en/CA6640EN.pdf
Aktaş, N., & Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve beslenme okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20(2), 146-153. https://doi.org/10.29050/harranziraat.259105
Teng, C. C., & Chih, C. (2022). Sustainable food literacy: A measure to promote sustainable diet practices. Sustainable Production and Consumption, 30, 776-786.
Kalkan, I. (2019). The impact of nutrition literacy on the food habits among young adults in Turkey. Nutrition research and practice, 13(4), 352-357. https://doi.org/10.1016/j.spc.2022.01.008
Sonkaya, Z. İ., Balcı, E., & Arif, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin gıda okuryazarlığı ve gıda güvenliği konusunda bilgi, tutum ve davranışları “Amasya Üniversitesi Sabuncuoğlu Şerefeddin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu örneği”. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 75(1), 53-64. https://doi.org/10.5505/TurkHijyen.2018.99710
Özdenk, S. (2020). Genç sporcuların beslenme okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesi (Sinop İli örneği). Uluslararası Spor Bilimleri Öğrenci Çalışmaları, 2(2), 121-129.
Kubilay, MN. (2023). Sürdürülebilir Gıda Okuryazarlığı Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. (Tez No. 819673) Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Swinburn, B. A., Sacks, G., Hall, K. D., McPherson, K., Finegood, D. T., Moodie, M. L., Gortmaker, S. L. (2011). The global obesity pandemic: shaped by global drivers and local environments. Lancet (London, England), 378(9793), 804–814. https://doi.org/ 10.1016/S0140-6736(11)60813-1
Sponselee, H. C. S., Kroeze, W., Poelman, M. P., Renders, C. M., Ball, K., Steenhuis, I. H. M. (2021). Food and health promotion literacy among employees with a low and medium level of education in the Netherlands. BMC public health, 21(1), 1273. https://doi.org /10.1186/s12889-021-11322-6
Koca, B., & Arkan, G. (2021). The relationship between adolescents’ nutrition literacy and food habits, and affecting factors. Public Health Nutrition, 24(4), 717-728. https://doi.org / 10.1017/S1368980020001494
Hoteit, M., Mansour, R., Mohsen, H., Bookari, K., Hammouh, F., Allehdan, S., AlKazemi, D., Al Sabbah, H., Benkirane, H., Kamel, I., Qasrawi, R., Tayyem, R., & regional food literacy group (2023). Status and correlates of food and nutrition literacy among parents-adolescents' dyads: findings from 10 Arab countries. Frontiers in Nutrition, 10, 1151498. https://doi.org /10.3389/fnut.2023.1151498
Ertürk Yaşar, H. (2023). Spor Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumları ve beslenme okuryazarlığı. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (3), 150-1158. https://doi.org /10.33206/mjss.1248108
Atınç, M., Kahraman, T. (2022). Tüketicilerin gıda güvenliği bilinç düzeyleri: Almanya, Macaristan ve Türkiye karşılaştırması. Aydın Gastronomy , 6 (2) , 179-189 . https://doi.org /10.17932/IAU.GASTRONOMY.2017.016/gastronomy_v06i2006
Çolakoğlu, F., Çolakoğlu, S., Künili, İ. E., Ormancı, H. B. , Güngör Ertuğral, T. ,Yüzgeç, U. (2022). Türkiye’de gıda güvenliği konusunda tüketicilerin bilinç düzeyinin belirlenmesi. Akademik Et ve Süt Kurumu Dergisi, 4, 13-24.
Öztürk, E. E., & Özgen, L. (2023). Evaluation of the relationship between nutrition knowledge and sustainable food literacy. Journal of Contemporary Medicine, 13(1), 66-71. https://doi.org/10.16899/jcm.1221031
Karaca, E., Altun, İ. (2017). Toplumsal cinsiyetin geleneksel Türk mutfağına yansıması. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 10 (20) ,335-342.
Kılıç, S. (2013). Doğrusal regresyon analizi. Journal of Mood Disorders, 3 (2), 90-92. https://doi.org/10.5455/jmood.20130624120840
T.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). Türkiye Beslenme Rehberi TÜBER 2022, Yayın No: 1031, Ankara. https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Rehberler/Türkiye%20Beslenme%20Rehber%20(TÜBER)%202022.pdf.
Alexandratos, N., Bruinsma, J. (2012). World agriculture towards 2030/2050: the 2012 revision. ESA Working Paper No. 12-03. Rome, FAO.
Pekcan, A. G. (2019). Sürdürülebilir beslenme ve beslenme örüntüsü: bitkisel kaynaklı beslenme. Beslenme ve Diyet Dergisi, 47(2), 1-10. https://doi.org/10.33076/2019.BDD.1268
Willett, W., Rockström, J., Loken, B., Springmann, M., Lang, T., Vermeulen, S., ... & Murray, C. J. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31788-4
Kang, H. (2021). Sample size determination and power analysis using the G* Power software. Journal of Educational Evaluation for Health Professions, 18. https://doi.org/10.3352/jeehp.2021.18.17
Tabachnick, B.G., Fidell, L.S. (2013).Using multivariate statistics (Sixth Ed.). Pearson.
Kırcalı Haznedar, N., Aktaş, N. (2022). Sürdürülebilir beslenme ve gıda güvencesinin sağlanmasında gıda ve beslenme okuryazarlığının gerekliliği. N. Aktaş N (Ed). Gıda ve beslenme okuryazarlığı (1. baskı s.17-25) içinde. Türkiye Klinikleri.
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Telif Hakkı (c) 2024 Toros Üniversitesi Gıda, Beslenme ve Gastronomi Dergisi